Det er ein grå januardag, og skodda ligg tungt over den nedlagte, gamle gravplassen på Gåsland. Porten knirkar, men trass rust let den seg lett opne.
Inne på den vetle gravplassen er det ensomt og stille.
Krigsgrava står nærast muren, og ein julekrans vitnar om at det framleis er folk som ser etter den.
«Nils Jensen Nesse. Fall for Norges sak. Ditt minne skal aldri dø»
Den unge sjømannen vart fødd i 1918 og som mange andre frå Bømlo dreiv han med fiske før han reiste over til England i begynnelsen av august 1941.
Der vart han utskriven som dekksmann i Den Norske Marine og han mønstra på som matros på skøyta Siglaos.
Det fatale hende på tilbakevegen til Shetland i oktober 1941. Siglaos med mannskap hadde gått ut frå Shetland og hadde oppdrag på Bømlo.
Like før midnatt 27. oktober la Sigalos frå kai i Øklandsvågen.
Om bord hadde dei sju flyktningar som måtte komme seg vekk frå tyskarane.
Vêret vart etterkvart såpass dårleg at dei til slutt måtte stue vekk antiluftskytset. I grålysninga morgonen etter hadde ikkje båten nådd lenger enn vel 80 km frå kysten og matros Nils Jensen Nesse stod til rors.
Brått dukka eit tomotors fly opp frå sør og det gjekk til angrep.
Nesse vart truffen i hovudet og i foten. Ei av flyktningane om bord var utdanna sjukesøster, og med hennar hjelp vart han bandasjert og stelt.
Sjølv om sjukesøstera må ha gjort alt det som sto i hennar makt med det utstyret som var om bord, sto likevel ikkje livet til å redde. Den unge bømlingen døydde om bord i Siglaos etter ein time utan å ha komme til medvit.
Den unge 23-åringen frå Bømlo var den fyrste som mista livet under krigen mellom vestkysten av Norge og Shetland. Sigalos la til hav ved Lunna, eit lite samfunn på Shetland.
Der fekk Nils Jensen Nesse sin første kvilestad på gravplassen utanfor ei lita steinkyrkje, den eldste arbeiderkyrkja på Shetland.
Ein britisk offiser, David Howarth har skrive bok og fortel om gravferda til den unge sjømannen i boka The Shetland Bus:
"In a morning of calm and winter sunshine we buried him at Lunna, in the graveyard of the ancient church below the house. There was nobody to conduct his funeral in Norwegian; but many of the other young ones wept as the Scottish service, which they could hardly understand, was read in the sombre grey stone church.
After the commital the Last Post was sounded, one of the men started to sing the Norwegian National Anthem. All joined in. I saluted the grave and the other officers present followed suit."
Omsett : I morgongryet ein stille og solfylt vintermorgon gravla me han på kyrkjegården ved den eldgamle kyrkja nedanfor huset (Lunna House). Ingen der kunne seie fram gravferdsritualet på norsk, men mange av dei andre unge gret då den skotske seremonien - som dei knapt nok kunne forstå - vart halden i den vesle steinkyrkja.
Etter ritualet og orda The Last Post [siste honnør for ein fallen soldat] stemde ein av mennene i den norske nasjonalsangen og alle song med. Eg gjorde honnør ved grava og dei andre offiserane som var til stades gjorde det same.
Nils Jensen Nesse vart flytta heim frå Shetland våren 1948. I ein «kyrkjeprotokoll» står fylgjande:
«Vart drepen av granatsplint om bord i M/K Siglaos, på tokt over Nordsjøen 28.10.1941. Urna heimførd og gravlagd på Gåsland 31.05.1948».
I 1985 hadde Haugesunds Avis eit større oppslag om Nils Jensen Nesse. Avisa hadde intervjua broren, Jacob Nesse. Jacob fortalde mellom anna om den andre gravferda til broren.
«På den tida var det vanleg å starta gravferda heimante. Denne gjekk frå kyrkja på Bremnes til den gamle kyrkjegarden på Gåsland. Marinen sende ein MTB med seks-sju marinegastar som danna ei flaggborg.
Dei bar flagga heile den lange vegen frå kyrkja, rundt vatnet til gravplassen på Gåsland. Og der fekk Nils sin siste kvilestad - den 31. mai 1948.»
Kjelde: Hermund Kleppa sin artikkel om emnet i fylkesarkivet.
Hermund Kleppa (fødd 1941) er ein norsk adjunkt, arkivar og forfattar. Han er medforfattar av fleire bøker, og har skrive mange lokalhistoriske artiklar i tidsskrift og i Kulturhistorisk leksikon.
Kjempar for bevaringa av kyrkja
Lunna kirk var altså den første kvilestaden til Nesse før han fekk den siste kvila på Gåsland i 1948.
Sidan den gong har det reist utallige historieinteresserte bømlingar til Shetland som har besøkt både kyrkja og Lunna House som også står sentralt i Shetlandsoverfarten.
No står kyrkja i fare for å bli seld til private og ei gruppe med historieinteresserte personar frå lokalmiljøet i Lunna har danna ein veldedig organisasjon der dei vil prøve å samle inn nok midlar til å kjøpe kyrkja.
Kyrkja er blitt taksert til 25.000£ , og slik organisasjonen har fått det lagt fram frå representantar frå Church of Scotland vil dei, om dei klarar å samle inn denne summen, kunne kjøpe kyrkja for vidare å ta vare på det historisk viktige bygget.
Organisasjonen vart starta i februar i fjor og har sidan då starta ein innsamlingsaksjon. I ein artikkel i Shetland News står det at dei treng ein plass mellom 25–30.000 £. I norske kroner er det om lag 350.000 kroner.
Karen Andow Gay frå organisasjonen fortel gjennom facebooksida til organisasjonen at dei er halvvegs til å samle inn nok pengar for å kjøpe Lunna Kirk.
På gravplassen ved den den gamle steinkyrkja er det to norske umerka krigsgraver. Den eine er grava til ein ukjent sjømann som mista livet då lasteskipet SS Hop vart torpedert i februar 1940. Den andre grava er ein ukjent sjømann som vart funnen død langs ei strand av ein av dei lokale. Han vart gravlagt i juni i 1942.